10. De ontmoeting met Walpole en Madames laatste jaren

Door Rosalien van Witsen

Zo was het met Madame du Deffand gesteld: blind, in het bezit van een appartement in het klooster van Saint-Joseph, in de rue Saint-Dominique… Ze was achtenzestig, bewoog zich in de allerhoogste kringen - alsof ze niet ernstig gehandicapt was, wat ze zoveel mogelijk vergat en door haar grote charme iedereen uiterst behendig probeerde te laten vergeten.

Horace Walpole

Ze stond laat op en maakte de nacht tot dag. Ze zorgde voor een souper bij haar thuis of ging in gezelschap van anderen souperen, zoals de president Hénault en andere vrienden, toen uit Engeland in de herfst van 1765 een bijzonder scherpzinnige Engelsman, Horace Walpole, in Parijs aankwam: dit werd de belangrijkste literaire en romantische (dit keer is het woord juist) gebeurtenis in het leven van Madame du Deffand, waaraan we een belangrijk deel van haar correspondentie te danken hebben en alles waardoor we haar beter leren kennen. Deze oude blinde vrouw werd hals over kop verliefd op de heldere, subtiele en genuanceerde geest van Horace Walpole, die afweek van het patroon waarnaar de mensen gevormd waren die ze de afgelopen vijftig jaar ontmoet had. Ze herkende in hem onmiddellijk de kwaliteiten die deze man eigen waren.

Strawberry Hill

Hoewel ze nooit echt van iemand had gehouden en alleen wat vluchtige liefdes had gekend en geen romance, hoewel haar bijtende spot berucht was, werd ze plotseling teder, gevoelig, toegewijd, hartstochtelijk. Ze vermaakte zich zelfs. Ze kon zich niet meer altijd beheersen. Kortom, blind en achtenzestig jaar oud had ze kans gezien haar hart te verliezen. En dit keer (in dit zeldzame geval) had ze het aan een Engelsman verloren, een geliefd man, die zich veel onder de mensen bewoog, nog geen vijftig jaar oud, van wie ze de moeder had kunnen zijn, die zijn leven ver van haar, in Engeland, zou doorbrengen en die ze zeer in verlegenheid bracht door de heftigheid van haar liefde. Ze was voorbestemd om altijd wijs in haar oordeel te zijn en zich altijd dwaas te gedragen.

            Dit is precies de aantrekkelijke kant van Madame du Deffand, die haar uittilt boven de anderen, die ons toont dat ze niet gespeend was van gevoel, hoewel ze daar tot dan toe altijd zuinig mee om gesprongen was, dat ze zelfs in staat was om hartstochtelijk te beminnen.

Horace Walpole is een ontwikkeld man, gevormd in Eton en Cambridge, waarna hij de ‘grand tour’ maakte, een reis door Europa. Hij was lid van het Parlement van 1744 tot 1767. Daarna leidde hij een zeer rustig leven, hield van schrijven en lezen. Hij laat een eigen drukkerij inrichten in zijn kasteel, Strawberry Hill. Zelf schrijft hij o.a. The Castle of Otranto. Tijdens zijn reis naar Parijs in 1765 wordt hij geïntroduceerd bij Madame du Deffand en na een tijdje blijkt uit zijn dagboeken dat hij herhaaldelijk bij haar soupeert. Bij zijn terugkeer ontstaat er een regelmatige correspondentie tussen deze twee en in een van zijn eerste brieven schrijft hij haar:

‘Ik zou naar Engeland teruggekeerd zijn zonder een idee gehad te hebben van het soort esprit dat het Franse volk karakteriseert, als ik niet in Ferney [bij Voltaire] en in Saint-Joseph was geweest. Bij u maakt men kennis met de perfectie en men accepteert dan moeilijker het middelmatige.’

           

Feitelijk gebeurt er niet veel meer in de laatste periode van het leven van Madame du Deffand. Het meest opwindende zijn de bezoeken van Walpole, die haar uit Engeland vier maal komt opzoeken, en haar bezoek aan haar grote vriendin en familielid Madame de Choiseul, die vanaf 1770 met haar man de duc de Choiseul op hun landgoed Chanteloup in de Touraine woont. De duc de Choiseul was een belangrijk diplomaat in Rome. Na zijn terugkeer in Parijs bekleedt hij verschillende hoge functies, o.a. staatssecretaris van buitenlandse zaken, minister van oorlog en van marine. In 1770 valt hij in ongenade en wordt hij naar zijn landgoed verbannen

Ze bezoekt in 1772 deze geliefde vriendin één keer. Dit bezoek aan Chanteloup wordt door Walpole afgekeurd. Hij maakt zich er woedend over dat Madame du Deffand haar huis verlaat en haar vrienden in de Touraine opzoekt. Er dreigt hierover zelfs een breuk tussen hen te ontstaan, maar ten slotte stemt Walpole genadig toe om haar weer te schrijven.

Na haar terugkeer uit de Touraine verloopt haar leven rustig. Ze ontvangt nog altijd op vaste dagen haar vrienden en bekenden. Ze bezoekt andere salons en gaat naar opera en toneel. Ze laat zich voorlezen en dicteert haar brieven. Haar vrienden sterven en meestal reageert ze daar koeltjes op, zoals ze ook haar eigen dood stoïcijns onder ogen ziet.