9. Julie de Lespinasse en d'Alembert

Julie de Lespinasse

Zo was ze op de leeftijd waarop de laatste stralen van de jeugd uitdoven. Een jaar of tien later merkte ze dat haar ogen meer en meer achteruitgingen, en bij haar ontstond het gruwelijke vermoeden dat ze binnen afzienbare tijd blind zou worden. Waarschijnlijk is dit een van de redenen dat ze zich terugtrekt in haar ouderlijk kasteel. Ook gaat ze in deze tijd, 1752, gebukt onder een zeer ernstige depressie, de ennui maakt zich geheel van haar meester, ondanks het feit dat ze nu haar doel bereikt heeft - of juist omdat ze dit doel bereikt heeft en ze er niet meer voor hoeft te vechten.

            Op het kasteel woont haar broer met zijn vrouw en kinderen. Voor deze laatste zorgt een jonge vrouw, Julie de Lespinasse. Julie zal in de komende tien jaar een belangrijke rol voor Madame du Deffand gaan spelen. Julie is tijdens het verblijf van Madame du Deffand in de Bourgogne haar enige lichtpunt.
Madame du Deffand komt in deze periode op het idee dat ze, met hulp van deze Julie, ondanks haar blindheid toch haar salon kan voortzetten en na maanden van corresponderen lukt het haar om Julie bij zich te krijgen in Parijs.

Julie neemt van 1754 tot 1764 de honneurs waar, samen met Madame du Deffand, die dan niet meer kan zien. Julie is echter zo’n voortreffelijke gastvrouw dat een belangrijk deel van de aandacht van de vaste bezoekers, o.a. van d’Alembert, de grote vriend van Madame du Deffand, naar haar uitgaat. In haar appartement ontstaat een ontmoetingsplaats waar een aantal bezoekers, en niet de minst belangrijke, een tijdje doorbrengen om met elkaar te discussiëren voordat ze zich bij Madame du Deffand presenteren. Als Madame du Deffand dit ontdekt, breekt ze met Julie, die, gesteund door haar vrienden, tot aan haar dood in 1776 haar eigen salon zal hebben. D’Alembert, die geheel in de ban van Julie was gekomen en niets meer van Madame du Deffand moest hebben, zet na die breuk geen voet meer in de salon van Madame du Deffand.

Er valt slechts over te zeggen dat het samengaan van deze twee vrouwen niet kon voortbestaan, ook al hadden ze beiden erg hun best gedaan. Ze waren alle twee te intelligent, te veeleisend, en ze behoorden tot verschillende generaties. Madame du Deffand vertegenwoordigde de eeuw vóór Jean-Jacques, vóór de romantische dweperij. Haar stelregel was dat ‘de stijl van de roman-liefde zich tot de hartstocht verhoudt als koper tot goud’. En mademoiselle de Lespinasse was uit de tweede helft van die eeuw waarin de roman met vliegende vaandel zijn intree deed. De scheiding moest vroeg of laat wel ontstaan.

Jean d'Alembert

Na de periode met Julie is Madame du Deffand alleen. Ze blijft echter ontvangen en laat haar brieven schrijven door haar trouwe secretaris Wiart, die haar ’s nachts eindeloze uren voorleest. Ook wordt ze een vijftal jaren geholpen door haar jongere zuster Madame d’Aulan, die in 1764 weduwe is geworden en van haar kasteel in de Drôme in het klooster van Saint Joseph is komen wonen. Zo is Madame du Deffand in staat ondanks haar blindheid de situatie te beheersen en leidt ze haar salon tot vlak voor haar dood in 1780. Het karakter van haar salon is na 1764 veranderd. In de eerste periode was het een ontmoetingsplaats van intellectuelen en aristocraten. De intellectuelen, zoals d’Alembert, Condorcet, Turgot, volgen Julie de Lespinasse en de aristocraten en diplomaten blijven de salon van Madame du Deffand bezoeken. Madame du Deffand wil na de breuk met d’Alembert niets meer te maken hebben met de filosofische ideeën die deze bij haar had geïntroduceerd. Haar salon is dus ontdaan van de intellectuele kant maar de brieven van Voltaire, die regelmatig binnenkomen en voorgelezen worden, blijven een grote aantrekkingskracht op de conservatieve bezoekers uitoefenen.