8. Het doel is bereikt maar er dreigt een catastrofe

Door Rosalien van Witsen

In de periode dat Madame du Deffand zich losmaakt van Madame du Maine en bezig is een eigen bestaan op te bouwen, is het leven nog draaglijk. Wanneer ze haar doel bereikt heeft, haar eigen salon heeft, dagelijks talloze mensen ontvangt die haar afleiding bezorgen en haar uit haar verveelde, ja zelfs depressieve stemming halen, wordt haar behoefte aan gezelschap allesoverheersend.

Ze brengt om gezondheidsredenen korte tijd door in een kuuroord en schrijft bijna dagelijks aan de président Hénault.

‘Ik ben me er pijnlijk van bewust geworden dat ik even vatbaar voor de verveling ben als vroeger; ik heb alleen begrepen dat het leven dat ik in Parijs leid nog plezieriger is dan ik kon denken en dat ik diep ongelukkig zou zijn als ik dat zou moeten opgeven. Concludeer daaruit dat ik u even nodig heb als mijn eigen bestaan, omdat ik liever iedere dag bij u ben dan bij een van al de mensen die ik ontmoet: dit zijn geen lieve woordjes die ik u wil zeggen, maar een wiskundig bewijs dat ik u wil geven.’

7. De salon van Madame du Deffand

Door Rosalien van Witsen

 Het duurt jaren voordat Madame du Deffand de stap naar een onafhankelijk bestaan zet. Omdat ze niet zonder mensen om zich heen kan, en vooral niet zonder sprankelende mensen, kiest ze voor het houden van een eigen salon, want haar behoefte aan afleiding wordt steeds groter.

Ze blijft voor het verdrijven van haar verveling, die haar steeds meer beheerst, afhankelijk van haar contacten met anderen, mondeling of per brief. Madame du Deffand is een extreem voorbeeld van de verveling. De hele mondaine wereld worstelt met de crisis van traditionele waarden en verwacht van intellectuelen en kunstenaars een nieuw referentiekader. Men heeft hen nodig om zich niet te vervelen.

De briefwisseling tussen Madame du Deffand en Voltaire is hiervan een boeiend voorbeeld. Steeds weer moedigt hij, de schrijver en filosoof, haar aan zich diepgaand met iets bepaalds bezig te houden. Steeds weer weigert Madame du Deffand dit. In feite is ze slachtoffer van haar aristocratische afkomst, maar ze geeft de meest uiteenlopende redenen voor haar onmacht om zich wezenlijk ergens in te verdiepen, zoals we in de briefwisseling met Voltaire zullen zien.

6. Verveling: 'ennui'

Door Rosalien van Witsen

In Sceaux ontmoet Madame du Deffand Voltaire, met wie ze een vriendschap voor het leven sluit. De omvangrijke correspondentie tussen hen is geheel bewaard gebleven. Voltaire heeft grote bewondering voor haar en de bewondering is wederzijds. Een gedichtje dat Voltaire in die tijd op haar maakte getuigt van de losse sfeer aan dit hof:

Wie u ziet en wie u hoort

Verliest al gauw zijn filosofische gedachten

En elke wijze zou als dwaas

Bij u zijn dagen doorbrengen en de nachten.



Madame du Maine

Ook tijdens deze lange periode van feesten en partijen, hoewel het geen orgieën zijn zoals tijdens de Régence, is Madame du Deffand ten prooi aan de ‘ennui’. Ze staat onder druk om steeds weer iets nieuws te bedenken voor Madame du Maine, altijd weer nieuwe festiviteiten. Ze wil eigenlijk niet langer als een soort ceremoniemeester bij haar in dienst zijn. Met veel moeite maakt ze zich los uit de jarenlange omstrengeling van Madame du Maine. Haar briefwisseling met Madame de Staal, met wie ze in deze tijd innig bevriend is en aan wie ze zich verwant voelt, geeft aan dat ze zich voorzichtig onttrekt aan de macht van Madame du Maine. Van deze brieven zijn alleen de brieven over van Madame de Staal, die de steun en toeverlaat, slaaf en voetveeg van Madame du Maine is. Zij regelt en bedenkt alles, samen met Madame du Deffand.

5. De minnaar, le président Hénault

Door Rosalien van Witsen

le président Hénault

In 1730, misschien al eerder, ontmoet Madame du Deffand Charles-Jean-François Hénault, twaalf jaar ouder dan zij. Hij wordt ‘le président’ genoemd, omdat hij in 1710 benoemd is tot president van de eerste kamer van onderzoek (la première chambre des enquêtes). Hij is haar minnaar en steun en toeverlaat tot zijn dood in 1770. Hun relatie berust niet op liefde maar eerder op berekening. Madame du Deffand ziet de voordelen in van een verhouding met een rijke, alom gewaardeerd man als Hénault. Het portret dat hij van haar maakte laat indringend zien hoe le président Hénault over zijn minnares denkt.